Adaptogeny to naturalne substancje, głównie pochodzenia roślinnego, które mają na celu wspieranie organizmu w przystosowywaniu się do stresu oraz utrzymaniu równowagi wewnętrznej. Choć termin ten zyskał popularność w ostatnich latach, jego korzenie sięgają tysięcy lat wstecz, zwłaszcza w tradycyjnych systemach medycyny, takich jak ajurweda i medycyna chińska.
Historia adaptogenów
Pojęcie “adaptogen” zostało wprowadzone w 1947 roku przez rosyjskiego toksykologa Nikołaja Lazarewa, który opisał je jako substancje zwiększające niespecyficzną odporność organizmu na stres. W latach 60. XX wieku farmakolodzy Brekhman i Dardymov rozszerzyli tę definicję, określając adaptogeny jako substancje, które są nietoksyczne, zwiększają odporność organizmu na szeroki zakres stresorów oraz mają normalizujący wpływ na funkcje organizmu.
Jednak zanim termin ten został ukuty, rośliny o właściwościach adaptogennych były stosowane od wieków w tradycyjnych systemach medycyny. W ajurwedzie praktykowano terapię zwaną “rasayana”, której celem było odmłodzenie i wzmocnienie organizmu poprzez stosowanie określonych ziół i preparatów.
Nauka o adaptogenach
Adaptogeny działają poprzez modulowanie odpowiedzi organizmu na stres, wpływając na układ neuroendokrynny, w tym oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Pomagają w utrzymaniu homeostazy, czyli równowagi wewnętrznej organizmu, poprzez regulację poziomu hormonów stresu, takich jak kortyzol. Dzięki temu mogą zwiększać odporność na stresory fizyczne, chemiczne i biologiczne. Warto jednak zaznaczyć, że mechanizmy działania adaptogenów nie są jeszcze w pełni poznane, a badania nad nimi nadal trwają.
Rodzaje i przykłady adaptogenów
Istnieje wiele roślin i grzybów uznawanych za adaptogeny. Oto niektóre z nich:
• Ashwagandha (Withania somnifera): Stosowana w ajurwedzie w celu redukcji stresu, poprawy jakości snu oraz zwiększenia energii. Badania sugerują, że może obniżać poziom kortyzolu i łagodzić objawy lęku.
• Różeniec górski (Rhodiola rosea): Używany tradycyjnie w medycynie ludowej Europy Wschodniej i Azji, ma na celu poprawę wytrzymałości fizycznej i umysłowej oraz łagodzenie objawów zmęczenia. Badania wskazują na jego potencjał w zmniejszaniu zmęczenia i poprawie funkcji poznawczych.
• Żeń-szeń (Panax ginseng): Popularny w medycynie chińskiej, przypisuje mu się właściwości poprawiające funkcje poznawcze, wzmacniające układ odpornościowy oraz zwiększające energię. Badania sugerują, że może poprawiać funkcje poznawcze i wspierać układ odpornościowy.
• Cytryniec chiński (Schisandra chinensis): Stosowany w medycynie chińskiej do poprawy funkcji wątroby, zwiększenia wytrzymałości oraz redukcji stresu. Badania wskazują na jego potencjał w ochronie wątroby i poprawie wydolności fizycznej.
• Eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus): Znany również jako żeń-szeń syberyjski, używany w celu zwiększenia energii, poprawy odporności oraz wsparcia funkcji poznawczych. Badania sugerują, że może zwiększać odporność na stres i poprawiać wydolność fizyczną.
Badania nad adaptogenami
Współczesne badania nad adaptogenami koncentrują się na ich potencjalnych korzyściach zdrowotnych, takich jak redukcja stresu, poprawa funkcji poznawczych, wzmocnienie układu odpornościowego oraz działanie przeciwzapalne. Na przykład badania nad ashwagandhą sugerują jej potencjał w obniżaniu poziomu kortyzolu i łagodzeniu objawów lęku. Różeniec górski był badany pod kątem zmniejszania zmęczenia i poprawy wydajności umysłowej. Jednak wiele z tych badań ma charakter wstępny, a niektóre były przeprowadzane na zwierzętach lub w warunkach laboratoryjnych. Potrzebne są dalsze, bardziej rygorystyczne badania kliniczne na ludziach, aby potwierdzić te efekty i określić optymalne dawki oraz potencjalne interakcje z lekami.
Ostrzeżenie
Należy pamiętać, że niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi zachęty do samodzielnego stosowania adaptogenów. Przed rozpoczęciem suplementacji jakimikolwiek preparatami adaptogennymi zaleca się konsultację z lekarzem lub farmaceutą. Adaptogeny mogą wchodzić w interakcje z niektórymi lekami oraz powodować działania niepożądane, zwłaszcza jeśli są stosowane niewłaściwie. Niektóre adaptogeny mogą być przeciwwskazane w określonych stanach zdrowia, takich jak nadciśnienie, choroby autoimmunologiczne czy zaburzenia hormonalne. Ponadto, kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz dzieci powinny unikać stosowania adaptogenów bez wyraźnego zalecenia specjalisty.
Źródła:
1. Panossian, A., & Wikman, G. (2010). Effects of Adaptogens on the Central Nervous System and the Molecular Mechanisms Associated with Their Stress—Protective Activity. Pharmaceuticals (Basel).
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3991026
2. Smith, T., Kawa, K., Eckl, V., Morton, C., & Stredney, R. (2018). Herbal Supplement Sales in the United States. American Botanical Council.
3. Brekhman, I., & Dardymov, I. V. (1969). New substances of plant origin which increase nonspecific resistance. Annual Review of Pharmacology.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3991026
4. Winston, D., & Maimes, S. (2007). Adaptogens: Herbs for Strength, Stamina, and Stress Relief. Healing Arts Press.
5. Rhodiola Rosea for Stress and Cognitive Function: A Systematic Review. National Institutes of Health (NIH).