Sporysz: Czym jest i jaka jest jego historia?
Sporysz to przetrwalnik grzyba z rodzaju Claviceps purpurea, który pasożytuje na zbożach, zwłaszcza na życie. Powstaje on w miejsce ziaren i zawiera alkaloidy o silnym działaniu farmakologicznym, takie jak ergotamina i ergometryna. Substancje te mogą wpływać na układ nerwowy i naczyniowy, co czyni sporysz jednocześnie groźnym trucicielem oraz cennym surowcem medycznym.
Historia i zatrucia sporyszem
W średniowieczu zatrucia sporyszem były częstym problemem w Europie, zwłaszcza wśród ubogiej ludności, która spożywała chleb z mąki zanieczyszczonej przetrwalnikami. Choroba ta znana była jako ergotyzm i występowała w dwóch formach:
- Konwulsyjnej, objawiającej się drgawkami, halucynacjami i bólami mięśni.
- Gangrenowej, prowadzącej do obumierania tkanek kończyn z powodu skurczu naczyń krwionośnych.
Jednym z najbardziej znanych przypadków masowego zatrucia sporyszem miało miejsce w 944 roku w regionie Akwitanii we Francji. Zanotowano tam śmierć tysięcy ludzi po spożyciu chleba zawierającego zanieczyszczoną mąkę. Podobne zdarzenia, choć na mniejszą skalę, występowały aż do XVIII wieku, kiedy ulepszono metody oczyszczania ziarna.
Współczesne zastosowanie
Mimo tragicznej historii sporyszu, jego alkaloidy znalazły zastosowanie w medycynie. Ergotamina jest wykorzystywana w leczeniu migren, a ergometryna w położnictwie, np. do hamowania krwawień poporodowych. W XX wieku z jednego z alkaloidów sporyszu, kwasu lizergowego, opracowano LSD, które stało się fundamentem współczesnych badań nad psychodelikami.
Sporysz, choć niebezpieczny w przeszłości, przyczynił się do rozwoju zarówno medycyny, jak i badań nad ludzką świadomością.